مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار در گفت‌وگو با پایگاه خبری بازار سرمایه ایران (سنا)، گفت: براساس مصوبه شورای عالی بورس، سود سهامداران مستقیم و غیرمستقیم سهام عدالت از فردا چهارشنبه ۳۰ آذرماه، به صورت متمرکز توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار، با توجه به سود تقسیم‌شده عملکرد سال مالی ۱۴۰۰ شرکت‌های سرمایه‌پذیر سهام عدالت، پرداخت می‌شود. مجموع سود سبد سهام عدالت بالغ بر ۶۴هزار میلیارد تومان است که نسبت به سال ۱۳۹۹ بیش از دوبرابر شده است که از این مبلغ در مرحله اول، ۲۶هزار و ۲۰۰میلیارد تومان به حساب سهامداران واریز خواهد شد. وی افزود: سال گذشته کل سود سهامداران سهام عدالت در اسفندماه پرداخت شد، اما در سال جاری با مصوبه شورای عالی بورس و با دریافت مبالغ سود از شرکت‌ها، این سود در دو مرحله پرداخت می‌شود؛ که مرحله اول فردا و مرحله دوم تا قبل از پایان سال پرداخت خواهد شد.
عشقی بیان کرد: سهامداران عدالت برای دریافت سود، حتما باید اطلاعات خود را در سامانه سجام تکمیل کرده باشند. تاکنون حدود ۴۴میلیون نفر (۴۳میلیون و ۷۴۰هزار و ۸۱۱ نفر) اطلاعات خود را تکمیل کرده و حدود ۵/ ۱میلیون نفر از سهامداران عدالت اطلاعات خود را در سامانه سجام تکمیل نکرده‌اند، که امکان واریز سود برای این افراد وجود ندارد. وی ادامه داد: مبلغ سود پرداختی در مرحله اول با توجه به میزان سهام عدالت هر فرد، متفاوت خواهد بود. به طوری که برای سبد سهام عدالت ۵۳۲هزار تومانی مبلغ ۶۰۰هزار تومان، سبد سهام یک‌میلیون تومانی، یک‌میلیون و ۱۲۸هزار تومان و برای سایر طبقات سهام عدالت هم به تناسب واریز خواهد شد. لازم به ذکر است این مبلغ به صورت علی‌الحساب است و باقیمانده سود با تکمیل واریزی شرکت‌های سرمایه‌پذیر تا قبل از پایان سال به صورت کامل پرداخت خواهد شد. رئیس سازمان بورس در پایان خاطرنشان کرد: گفتنی است برخی شرکت‌ها در پرداخت سود همکاری کامل داشتند که از احترام آنها به حقوق سهامداران عدالت تشکر می‌کنیم، اما برخی شرکت‌ها همکاری لازم را نداشتند و به‌رغم اعلام برنامه زمانبندی پرداخت سود و مکاتبات مکرر سود سهامداران عدالت را واریز نکرده‌اند، که برخورد انضباطی لازم با آنها صورت خواهد گرفت.
در جریان دادوستدهای بازار سهام در چهارمین روز معاملاتی هفته نماگر اصلی تالار شیشه‌ای با کاهش ۵۹/ ۰درصدی در سطح یک‌میلیون و ۴۹۲هزار واحد قرار گرفت. نماگر هموزن بازار نیز همگام با شاخص‌کل با کاهش ۲/ ۰درصدی تا سطح ۴۴۲هزار واحد عقبگرد داشت. علاوه‌بر این، ارزش معاملات خرد سهام در روز سهشنبه رقم سه‌هزار و یک‌میلیارد تومان را ثبت کرد که در مقایسه با روز دوشنبه بیش از ۲۰درصد کاهش داشته است، ضمن اینکه طی معاملات روز گذشته حدود ۱۲۴میلیارد‌تومان نقدینگی از بازار سهام خارج شد.
بازار سهام به استراحت می‌رود؟
در چنین شرایطی به‌نظر می‌رسد نبود جریان نقدینگی کافی در بازار سهام در کنار بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خبری و ابهامات موجود در بازار، بورس تهران را مجددا در خطر روند رکودی و فرسایشی پایدار کرده‌است. البته این موضوع به این معنا نیست که بورس تهران ارزنده نیست بلکه تاکید کارشناسان این حوزه بر این است که برای افرادی که دانش مالی و ابزار سرمایه‌گذاری در این بازار را دارند، بازار سهام می‌تواند بهترین گزینه سرمایه‌گذاری برای آنها حتی در کوتاه‌مدت باشد.
سایه اخبار بر بورس تهران
بورس اوراق‌بهادار تهران در جریان معاملات روزهای اخیر مسیر متفاوت و نوسانی را تجربه کرد، به‌طوری‌که در معاملات روز یکشنبه به‌یک‌باره با جهش بیش از ۲درصدی نهایتا پس از ۱۶۵ روز وارد ابر کانال ۵/ ۱میلیون‌واحدی شد؛ این در حالی است که نماگر اصلی بازار سهام روز گذشته با ثبت کاهش ۵۹/ ۰درصدی محدوده معتبر یک‌میلیون و ۵۰۰هزار‌واحدی را از دست داد و تا سطح یک‌میلیون و ۴۹۲هزار و ۹۵ واحد عقب‌نشینی کرد. در چنین شرایطی است که به‌نظر می‌رسد بورس تهران به واسطه اخبار و رویدادهای مختلفی که به بازار مخابره می‌شود، در جو منفی و فشار عرضه و جریان فروش گرفتار شد. چنین نوسان‌هایی حکایت از مشکل دیرینه بازار سرمایه دارد مبنی‌بر اینکه تا زمانی‌که جریان پول قوی و جدید راهی بازار نشود، بازار به کوچک‌ترین خبر و اتفاقی واکنش نشان میدهد. از طرفی برخی از کارشناسان بر این باور هستند که بورس در این روزها تحت‌تاثیر خبرهای مختلف سیاسی در مدار خنثی و بعضا نزولی قرار گرفته‌است. در چنین شرایطی است که اغلب کارشناسان ضمن تاکید بر اینکه تصمیم بهینه واحد و مشخصی برای همه افراد وجود ندارد، بر این باور هستند که با سنجش سطح ریسک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری در انتخاب بازار مناسب برای سرمایه‌گذاری، بورس تهران در مقایسه با سایر بازارهای موازی در سطح قیمتی مناسبی قرار دارد.
با این حال در شامگاه دوشنبه خبر گفت‌وگوی امیر عبداللهیان وزیرخارجه جمهوری‌اسلامی ایران با جوزپ بورل نماینده عالی و مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حاشیه اجلاس بغداد۲ جزو مسائلی بود که توانست در روز سهشنبه توجه سرمایه‌گذاران را به خود جلب کند. این گفت‌وگو در حالی انجام شد که ماه‌ها مسکوت‌ماندن گفت‌وگوهای احیای برجام راه را بر کاهش انتظارات تورمی در سطح جامعه بسته بود و اوضاع ناگوار اقتصادی را هر روز بدتر و بدتر می‌کرد.
به‌زعم بسیاری از تحلیلگران اقتصادی همدستی همین رویدادهای نامیمون سیاسی و لفاظی‌های کشورهای خارجی علیه مواضع برنامه اتمی ایران بوده که در کنار اوضاع ناخوشایند متغیرهای اقتصادی راه را برای جهت‌گیری تورمی بازارهای دارایی بازکرده‌است، با این‌حال آنچه که سبب‌شده تا بازار سهام نتواند در این موقعیت به اندازه بازارهایی نظیر سکه و ارز پیشروی کند، بی‌اعتمادی بالا به سازوکارهای بازار از سوی مردم عادی است که در ماه‌های اخیر جلوی رونق بورس را گرفته‌است.
بر این اساس می‌توان گفت که اگرچه در روز معاملاتی گذشته قیمت دلار افتی قابل‌توجه را ثبت کرد، با این حال سکوت چند ماهه بورس احتمالا مانع از آن خواهد شد که در مسیر فروکش‌کردن قیمت ارز معاملات بازار سهام نیز با پیروی از اسکناس آمریکایی افتی قابل‌توجه را شاهد باشد، مگر اینکه در این مسیر بدبینی قابل‌توجهی در این بازار ایجاد شود و مسیر رو به جلوی قیمت‌ها در این بازار را به سمت دوربرگردان رکود ببرد. بر این اساس می‌توان گفت که اگرچه شاخص‌کل در خلال معاملات روز سهشنبه نتوانسته در کانال ۵/ ۱میلیون واحدی تاب بیاورد، با این حال عقبگرد ۵۹/ ۰درصدی نماگر اصلی بازار را نمی‌توان به‌عنوان گواهی بر ایجاد یک روند نزولی فراگیر در بازار سهام درنظر گرفت.
معاملات از دریچه آمار
در نگاهی دقیق‌تر بازار سرمایه از همان دقایق آغازین معاملات روز شنبه روندی نزولی به خود گرفت، به‌طوری‌که در ۵۵ دقیقه ابتدایی بازار، نماگر اصلی تالار شیشه‌ای با تاثیر‌پذیری از نمادهای «فملی»، «شستا» و «فولاد» حدود ۳هزار و ۸۶۳ واحد افت داشت. شاخص هموزن نیز تا سطح ۴۴۲هزار و ۳۹۸ واحد عقب‌نشینی کرد. به این ترتیب در پایان معاملات روز گذشته بورس با سرخ‌پوشی به‌کار خود پایان داد و نهایتا با افتی هشت‌هزار و ۸۱۳واحدی به معاملات خود پایان داد و با از دست کانال ۵/ ۱میلیون‌واحدی در سطح یک‌میلیون و ۴۹۲هزار‌واحدی قرار گرفت؛ این در حالی است که نمادهای معاملاتی «فولاد»، «شستا» و «فملی» در این روز بیشترین تاثیر منفی بر نماگر اصلی بازار سهام را داشتند اما در مقابل نمادهای معاملاتی «پترول»، «دانا» و «ورنا» بیشترین تاثیر مثبت بر شاخص‌کل را به‌ثبت رساندند.
علاوه‌بر این، مجموع ارزش معاملات خرد سهام (سهام + حق‌تقدم) در روز سهشنبه با کاهش بیش از ۲۰درصدی در مقایسه با روز گذشته، رقم سه‌هزار و یک‌‌میلیارد‌تومان را ثبت کرد، ضمن اینکه خالص تغییر مالکیت سهامداران در روز یادشده‌برابر با ۱۲۴میلیارد‌تومان به ضرر سهامداران خرد بوده‌است. این در حالی است که طی دادوستدهای بورس تهران در روز گذشته، گروه «چندرشته‌ای صنعتی» بیش از ۴۸ میلیارد تومان و صنعت «محصولات شیمیایی» با خروج حدود ۴۳ میلیارد تومانی بیشترین خروج سرمایه حقیقی درمیان صنایع را داشتند، ضمن اینکه گروه «غذایی به‌جز قند» با ورود سرمایه حقیقی همراه شد و با جذب پول حدود ۳۱میلیارد‌تومانی در صدرجدول ورود نقدینگی صنایع قرار گرفت، پس از آن گروه «قند و شکر» با ورود بیش از ۱۶میلیارد‌تومانی سرمایه سهامداران خرد، بیشترین ورود پول حقیقی را به‌ثبت رساند.
روند خروج پول در حالی ادامه یافت که به تفکیک نمادهای معاملاتی نیز در جریان معاملات بازار سرمایه طی روز گذشته «فجر» با خروج پول بیش از ۲۵میلیارد‌تومان در صدر خروج نقدینگی بورس روز اخیر قرار گرفت، پس از آن «شکلر» با خروج بیش از ۲۰میلیارد‌تومان در رده دوم خروج نقدینگی از نمادهای معامله‌شده بازار سهام قرار گرفت و در‌مرتبه بعدی جدول نیز «شغدیر» با خروج حدود ۱۹میلیارد‌تومانی بیشترین خروج سرمایه در روز سهشنبه را به‌نام خود به‌ثبت رساند، درحالیکه نمادهای « فباهنر» و «اتکام» به‌ترتیب با ورود پول حدود ۴۶میلیارد‌تومان و حدود ۱۴میلیارد‌تومان همراه شدند و در صدرجدول جذب سرمایه حقیقی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها روز گذشته قرارگرفتند.
بازار سهام پاییز پرافت‌وخیزی را شروع کرد و آنطور که به نظر می‌رسد نوسانات تا آخرین روزهای این فصل ادامه خواهد داشت. درحالیکه شاخص کل در اوایل آبان به کانال ۲/ ۱میلیون واحد سقوط کرده بود در بیست‌وهفتمین روز از آذرماه کانال ۵/ ۱میلیون واحد را لمس کرد. برخی از کارشناسان معتقدند در یک نگاه خوشبینانه می‌توان امیدوار بود شاخص برای بار سوم در دو سال اخیر به سقف ۶/ ۱میلیون واحد نیز برسد.
نکات پیشروی بورس تهران
اما تداوم رشد بورس چقدر محتمل است و عوامل مثبت و منفی پیش روی بازار سهام چیست؟ به نظر می‌رسد با توجه به کمرنگ شدن احتمال توافقات برجام، در‌حال‌حاضر نگرانی بازار سهام از محل تصمیمات دولت و مجلس برای بودجه سال ۱۴۰۲ بیش از سایر ریسک‌ها محتمل است. همچنین ریسک افزایش نرخ بهره، کاهش قیمت‌های جهانی و فاصله دلار نیما از دلار بازار آزاد نیز عوامل مهمی توسط کارشناسان برشمرده می‌شوند. در مقابل، جبران جاماندگی بازار سرمایه نسبت به بازارهای موازی، احتمال رشد دلار نیما، حرکت مردم به سمت بازارهای کالایی و در ادامه بازار سرمایه، احتمال تصویب مالیات بر عایدی سرمایه و زمزمه‌های موجود از بودجه بی‌خطر برای بازار سهام ازجمله عوامل مثبت و تعیین‌کننده برای تداوم رشد بورس برشمرده می‌شوند.
رشد بورس، معطل بودجه
مهدی دلبری، کارشناس بازار سهام، با اشاره به اینکه متغیرهای تاثیرگذار بر بورس متنوع است، گفت: برخی از مواقع تجمیع عوامل باعث می‌شود حرکت‌های خیلی شدیدی در بازار سهام داشته باشیم. در دو هفته اخیر نیز تا حدی از بابت افزایش قیمت دلار نیما بازار رشد نسبتا شارپ و تندی داشت؛ اما الان دوباره به زمانی رسیدیم که بحث لایحه بودجه پیش آمده و به نظر می‌رسد بازار سهام مقداری در لاک احتیاط فررفته است. برداشت من این است که بازار سرمایه منتظر است ببیند رفتار مجلس و دولت با بودجه چیست. اتفاقی که تا الان افتاده نیز این بوده است که زمزمه‌هایی از عدم تغییر نرخ گاز شنیده می‌شود. روز گذشته وزیر اقتصاد هم خبر از کاهش دودرصدی مالیات داد. می‌توان امیدوار بود بودجه بدی برای بازار سرمایه تصویب نشود؛ اما این سوال باقی می‌ماند که چطور درآمد و هزینه‌های دولت در سال بعد تراز خواهد شد.
وی ادامه داد: با توجه به گزارشی که مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی منتشر کرد، عملکرد مالی دولت در چهارماهه اول نشان میدهد دولت هم در ۶ماهه دوم سال جاری و هم در سال بعد نسبتا شرایط سختی دارد. دلیل این امر نیز این است که عمده درآمد از بخش گمرک و فروش نفت و واگذاری‌ها اتفاق نیفتاده و باید به این سوال پاسخ داده شود که تراز کردن هزینه و درآمد به چه صورت خواهد بود.
این کارشناس بازار سهام اظهار کرد: از طرفی به نظر می‌رسد قیمت‌های جهانی دیگر افت شدیدی نخواهند داشت و علاوه بر نفت که مقداری شرایط خاص دارد سایر قیمت‌ها به قیمت‌های تاریخی سه سال گذشته برگشته و صعودی که در دوران کرونا داشتند تقریبا با این نزول اخیر پاسخ داده شود. در مقابل امیدواری‌هایی از بهبود وضعیت اقتصادی نیز وجود دارد، چرا که شرایط کرونا حذف شده و احتمالا نرخ بهره‌ها نیز شتاب گذشته را نداشته باشند. در داخل نیز متغیرهای اصلی فاصله دلار بازار آزاد و نیماست که بازار را اذیت می‌کند و رانت چند صدهزار میلیارد تومانی در حال توزیع است. از طرفی به نظر می‌رسد عمده مردم منابع خود را از صندوق‌های با درآمد ثابت و سپرده‌های بانکی خارج کرده و به بازارهای کالایی منتقل می‌کنند. تورمی که در بخش‌های مختلف شاهد هستیم گواه این موضوع است. در این شرایط احتمال اینکه منابع مردم به سمت بازار سرمایه سوق داده شود تشدید شده و این اتفاق اگر بیفتد می‌تواند رشد شدیدی را در بازار سرمایه نیز رقم بزند.
دلبری در خصوص عوامل موثر بر ادامه رشد بازار سهام بیان کرد: بخشی از رشد بازار سرمایه به رشد سود شرکت‌ها برمی‌گردد. اگر بخواهیم به‌صورت بنیادی بازار را نگاه کنیم، باید بگوییم زمانی بورس رشد می‌کند که سود بنگاه‌ها رشد کند. از لحاظ سود در ۶ماهه ابتدایی امسال اتفاق خاصی نیفتاده است. در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، هر چقدر شرکت‌ها بیشتر فروختند همان قدر بهای تمام‌شده رشد کرده و حاشیه سودها کاهش پیدا کرده است. این اتفاق به دلیل بودجه‌ای بود که سال قبل بسته شد. نکته دیگر رشد دلار است. رشد دلار متغیر مهم و اثرگذاری در بازار سهام است. در شرایطی که کالاهای مختلفی مانند سکه، مسکن و خودرو با دلار بسیار گران‌تر از بازار قیمت‌گذاری می‌شوند، سهام با قیمت پایینی معامله می‌شود و دلاری که در قیمت‌گذاری‌ها محاسبه می‌شود قیمت پایینی دارد. در این میان رشد دلار در این شرایط می‌تواند خیلی تعیین‌کننده باشد و حتی می‌تواند کمک کند موضوع افزایش سود هم بهبود پیدا کند.
هجوم مجدد مردم به بازار سهام؟
وی ادامه داد: روش دیگر هم حرکت نقدینگی و پول است؛ یعنی از جنس رشدی که در سال ۹۹ شاهد بودیم. سال ۹۹ همه به این نتیجه رسیدند که با توجه به تورم موجود و حباب بازارهای کالایی، به سمت بازار سرمایه بیایند. الان هم تقریبا این اتفاق در حال رخ دادن است. رشدی که در ملک و خودرو و اکثر کالاها دیدیم هنوز در بازار سهام اتفاق نیفتاده و من وزن بیشتری به رشد از جنس افزایش شدید نقدینگی و هجوم مردم به سمت بازار سرمایه می‌دهم. البته هجوم قطعا مانند سال ۹۹ نخواهد بود، ولی احتمال اینکه منابعی وارد بازار سرمایه شود زیاد است.
وضعیت تهدیدآمیز سیاسی
این کارشناس بازار سهام در خصوص عوامل منفی پیش روی بازار سهام نیز اظهار کرد: یکی از این عوامل بحث سیاسی است. شرایط ایران هم از لحاظ مذاکرات و هم مناقشات داخلی و بین‌الملل چندان مناسب نیست و احتمال توافق خیلی کمرنگ شده. این در حالی است که توافق می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد تا بازارهای مالی وضعیت بهتری داشته باشند. علاوه بر این، افزایش شدید فاصله دلار در بازار آزاد و نیما باعث می‌شود از جیب سهامداران و شرکت‌ها برود. ریسک بعدی رفتار دولت است. یعنی دولت به عنوان یک سهامدار بزرگ و قانون‌گذار می‌تواند تعیین‌کننده باشد. مشخصا رفتار دولت در قیمت‌گذاری صنایع، مداخلات در بازارها، تعیین خوراک، حقوق دولتی، تدوین بودجه، سیاست‌های مالیاتی و گمرکی می‌تواند تاثیرگذار باشد. به نظر من نقش دولت از سایر متغیرها بسیار پررنگ‌تر است.دلبری خاطرنشان کرد: در این میان ریسک دیگر نیز مربوط به این موضوع است که رفتار سرمایه‌گذاران به این شکل باشد که اصلا پولی وارد بازار سرمایه نکنند و ترجیح دهند منابعشان در سایر بازارها باشد؛ کما اینکه در دو سال اخیر نیز شاهد چنین رفتاری بودیم. به طور کلی ریسک‌های موجود در بازار نیز ریسک‌های بسیار بزرگی است. اما در این میان من فعلا به کاهش قیمت‌های جهانی در میان این ریسک‌ها وزن زیادی نمی‌دهم.
بازار سرمایه طی روزهای گذشته مجددا در کانون توجه اهالی بازار سهام قرار گرفته است. بخشی از این اتفاق را می‌توان به جهش غیرمنتظره نرخ ارز نسبت داد و بخش دیگری از آن را باید به جاماندن تالار شیشه‌ای از وضعیت تورمی حاکم بر اقتصاد کشور مرتبط دانست. افزایش سود شرکت‌ها که در روند صعودی جدید، رشد تولیدات صنایع را رقم زده، وضعیت متفاوتی را در بازار مذکور به وجود آورده است. اما تداوم این وضعیت منوط به وقوع برخی رخدادهاست. بررسی‌ها نشان میدهد به‌رغم افزایش خوش‌بینی‌ها نسبت به سرعت آهنگ رشد صعودی شاخص، اما برخی موانع می‌توانند جلوی این مهم را سد کنند. بررسی روند بازار سهام نشان میدهد این بازار تا چه میزان متاثر از نوسانات نرخ ارز است.
شاخص ارزی هم‌اکنون، به عنوان یکی از مولفه‌های اثرگذار بر سهام، نقش مهمی در تداوم روند صعودی نماگرهای بورسی ایفا می‌کند. با توجه به افزایش نرخ دلار نیمایی و عبور آن از مرز ۳۰هزار تومان، به نظر می‌رسد در صورت تداوم این روند، شاهد تاثیرات قابل‌توجهی بر عملکرد شرکت‌ها در فصل پاییز باشیم. این موضوع در جذب سرمایه‌گذار نیز نقش راهبردی بازی خواهد کرد. اما در صورتی که روند قیمت صعودی دلار متوقف شود بازار سهام زودتر از بازارهای دارایی دیگر وارد فاز اصلاحی خواهد شد. همبستگی نرخ ارز با مسیریابی قیمت سهام به اندازه‌ای زیاد است که هم می‌تواند تحولاتی خوشحال‌کننده را هنگام صعود ارز رقم بزند و هم ممکن است در جهت نزولی برای سهامداران تبدیل به یک تراژدی شود.
در شرایط فعلی که به نظر می‌رسد دلار جایی برای رشد بیشتر نداشته باشد، سرعت بورس در قبال ریزش‌ها نیز می‌تواند بیشتر از سرعت خود بازار ارز باشد؛ موضوعی که امکان بی‌اعتمادی بیشتر سرمایه‌گذاران به بازار سهام را رقم خواهد زد. شواهد نشان میدهد بازارهای دارایی به دلیل سیگنال‌های جدید برجامی، سرنوشت غیر‌قابل‌پیش‌بینی انتظار آنها را می‌کشد. همان‌طور که با بروز تنش در روابط ایران و اروپا طی ماه‌های قبل و تصویب قطعنامه‌های سیاسی و حقوقی در آژانس و شورای حقوق بشر علیه ایران، وضعیت بازارهای دارایی وارد فاز جدیدی از تغییرات شد، هم‌اکنون نیز در صورت بازگشت طرفین به مذاکرات برجامی این بازارها مجددا در مسیر نوسان قرار خواهند گرفت.
پرواضح است که کمتر کسی فکرش را می‌کرد با ورود به دومین ماه از پاییز روزنه‌‌ای برای خیز پرقدرت قیمت‌ها در بازارهای دارایی وجود داشته باشد. اما با توجه به اینکه بازارهای سرمایه‌گذاری به‌شدت تحت‌تاثیر تحولات بین‌المللی قرار دارند، با قرار گرفتن مذاکرات هسته‌ای کشور در ابهام، آنها چهره‌ای متفاوت از خود نشان دادند و برخی از بازارها با جذابیت بیشتری از سوی سرمایه‌گذاران روبه‌رو شدند. افزایش انتظارات تورمی ایجادشده در حالی است که سرانجام سرمایه‌گذاران برای جبران افت ارزش دارایی‌های ریالی خود چاره‌ای جز هدایت آنها به سمت بازارهای سرمایه‌گذاری ندارند. از این رو با توجه به سناریوهای احتمالی پیش روی سیاست خارجی و اقتصاد کلان کشور، باید دید بازارها در برابر این رخدادهای احتمالی چه استراتژی‌ای به کار خواهند بست.
در بازار سرمایه سطح عدم‌اطمینان همچنان بالا ارزیابی می‌شود و ابهاماتی پیشروی بازار از جنبه‌های مختلف داخلی و خارجی قرار دارد. متاسفانه در روزهای اخیر موضوعاتی پیرامون جلوگیری از معاملات خودرو در بورس‌کالای ایران مطرح شد. استدلال این اظهارنظر از سوی مخالفان این است که ورود خودرو به بورس‌کالا باعث افزایش چشمگیر قیمت‌ها در بازار آزاد شده و بعضا صددرصد رشد قیمت در محصولات رخ‌داده است. بنا بر این‌چنین موضوعی را به‌عنوان اهرمی در راستای جلوگیری از معاملات در بازار سرمایه درنظر گرفتند.
در این زمینه یکی از نمایندگان مجلس نیز اظهاراتی داشت مبنی‌بر اینکه باید از معاملات خودرو در بورس‌کالا جلوگیری به‌عمل آید. به اعتقاد بنده چنین استدلالی درست و منطقی نیست چراکه عرضه خودرو متناسب با تقاضا در بورس‌کالای ایران تنظیم نشده‌است. میزان عرضه خودرو باید با توجه به اندازه عرضه‌هایی که در قرعه‌کشی‌ها لحاظ می‌شود، افزایش یابد. در چنین شرایطی به‌طور قطع قیمت تعدیل خواهد شد و در سطوح فعلی نخواهد ماند. هر اندازه که عرضه خودرو در بورس‌کالا به‌صورت قطره‌چکانی صورت پذیرد طبیعتا تقاضا همچنان بالا خواهد بود و قیمت‌ها را به سمت افزایشی سوق میدهد. این رویداد نیز مشکلی در کارآیی بورس‌کالا برای عرضه شفاف و رسمی خودرو ایجاد نمی‌کند. هرچند طی چند وقت اخیر افزایش قیمت خودرو در بازار آزاد صورت گرفت اما لزوما علت چنین موضوعی نامساعد‌بودن سازوکار بورس‌کالای ایران نیست. همان‌طور که اشاره شد دلایلی از جمله تعداد محدود عرضه در مقابل تعداد زیادی تقاضا، رشد نوسان‌های نرخ ارز که طبیعتا در تمام بازارهای مالی تاثیرگذار است، در این موضوع قابل‌توجه خواهد بود. بر این اساس نباید صرفا به این نکته بسنده کرد که بورس‌کالا مکانیزم بهینه و کارآیی ندارد و باید از چنین بازاری خروج کرد و به‌طور مجدد در گامی رو به عقب به سیستم لاتاری خودرو بازگردیم. چنین موضوعی؛ در واقع باعث شد تا نوسان‌هایی منفی در صنعت خودرو ایجاد شود. از سویی دیگر نیز شاهد رشد بازار ارز بودیم و به‌نوعی به‌رغم اینکه مشاهده شد بازرسان آژانس سفری به کشور داشتند اما خبر مثبتی در این زمینه منتشر نشد، این مهم؛ در واقع تاثیر چندانی نیز در نرخ دلار نداشت. آنطور که به‌نظر می‌رسد موضوع عدم‌اطمینان از یک‌سو و موقعیت دلار از طرفی دیگر دو رویداد اصلی از عوامل اثرگذار در بازار سرمایه هستند. در این میان مواردی پیرامون نوسان‌های نرخ بهره و مباحثی میان بانک‌مرکزی و شورای پول و اعتبار وجود دارد. به‌عبارتی چنین مواردی در جای خود در زمره نگرانی و عدم‌اطمینان نسبت به وضعیت آتی خواهد بود. اخیرا دیداری میان حسین امیرعبداللهیان وزیر امورخارجه ایران با جوزپ بورل مسوول سیاست خارجه اتحادیه اروپا برگزار شد. سیگنال ارسالی به‌نوعی از مثبت‌بودن دیدار حکایت داشته است. احتمالا راه‌های ارتباطی همچنان باز خواهد بود. اینکه چه اندازه بازار ارز به چنین خبری واکنش نشان میدهد نیز بسیار حائزاهمیت خواهد بود.
آنطور که به‌نظر می‌رسد در کوتاه‌مدت احیای برجام در دسترس نیست. شرایط اجتماعی داخلی و رشد نرخ دلار در بازار داخلی به‌نوعی بوده که در حال‌حاضر برگ برنده در اختیار طرف مقابل است. به‌نوعی رویدادهای داخلی را مورد رصد قرار داده‌است. از سوی دیگر ادعاهایی حول کمک تسلیحاتی ایران به روسیه نیز مطرح شده‌است. بر این اساس طرف مقابل دست بازتری برای امتیاز‌گیری دارد. در عین‌حال بعید به‌نظر می‌رسد که در کوتاه‌مدت بتوان شاهد افت چشمگیر ارزش نرخ دلار باشیم زیرا به حدی مشکلات اقتصادی متعدد بوده که نوسان‌های منفی کوتاه‌مدت نیز در این زمینه چندان موثر نخواهند بود. بنا بر این همان‌طور که طرف مقابل اذعان کرد، روند بازرسی بازرسان آژانس از مراکز هسته‌ای طبیعتا زمان‌بر خواهد بود؛ از ورود و بررسی سطح غنی‌سازی گرفته تا ارائه گزارش به سازمان انرژی اتمی. با توجه به شرایط فعلی اقتصادی و سیاسی- اجتماعی داخلی و خارجی کشور، بعید به‌نظر می‌رسد که برنامه جامع اقدام‌مشترک در بازه زمانی کوتاه‌مدت بتواند به نتیجه برسد. مضاف بر اینکه باید دید امتیازاتی که دو طرف در مقابل امضای مجدد چنین معاهده‌ای می‌خواهند، چیست. حال شرایط بازار سهام کاملا مرتبط با متغیرهاست. دو موضوع اصلی (نخست نرخ ارز و دیگری نرخ بهره) در اینجا مطرح است. عموما در بازار سرمایه کشور تابع‌های توزیع بازدهی یک حالت چولگی به سمت چپ دارند؛ به این معنی که اثر اتفاقات یا پیش‌بینی‌های منفی به‌مراتب بیشتر از اتفاقات یا پیش‌بینی‌های مثبت لحاظ می‌شود. به‌عبارتی بیش‌واکنش‌ها در اخبار منفی بیشتر است. در حال‌حاضر بحث افزایش نرخ سود بانکی از ۱۸درصد به ۲۳درصد نیز مطرح شده‌است. باید چنین موضوعی نیز مورد راستی‌آزمایی قرار بگیرد. فعالان بازار سرمایه باید توجه داشته باشند که نرخ بهره تامین‌مالی در بازارهای پول و سرمایه در محدوده ۲۸ تا ۳۲درصد است. این نرخ قطعا بالاتر از نرخ اسمی است. به‌عبارتی در حال‌حاضر تغییر ۱۸ به ۲۳درصد اثر چندانی ندارد زیرا این نرخ اسمی بوده و نرخ بهره موثر تامین‌مالی از چنین ارقامی بالاتر است. به لحاظ روانی چنین موضوعی اثرگذار بوده زیرا انتظارات تورمی را تعدیل می‌کند و به‌نوعی باعث می‌شود که هزینه‌های تامین‌مالی بنگاه‌ها نیز از سطوح فعلی به سمت بالا تغییر مسیر دهد. بازار سرمایه از این منظر می‌تواند دستخوش تغییر شود.
موضوع دیگر به نرخ ارز بازمی‌گردد. اثر نرخ ارز به‌مراتب نوسانی‌تر از اثر نرخ سود بانکی در بازار سرمایه خواهد بود، در صورتی‌که شاهد رشد نرخ ارز در بازار باشیم یقینا صنایعی که از این مهم منتفع می‌شوند مورد‌توجه سرمایه‌گذاران قرار خواهند گرفت. در شرایط فعلی باید توجه داشت که در کوتاه‌مدت به چه اندازه بازار ارز نسبت به خبر دیدار اولیه در حوزه سیاست خارجه واکنش نشان میدهد. از سویی باید دید که موضوع شورای پول و اعتبار درخصوص پذیرش افزایش نرخ سود بانکی به چه صورتی خواهد بود. به‌طور کلی بازار سرمایه از منظر بنیادی در بسیاری از صنایع کامودیتی و دلاری‌محور و حتی یکسری از ریالی‌ها و صنایع کوچک‌تر در محدوده ارزنده قرار دارد. اینکه بودجه‌سال۱۴۰۲ چه سمت و سویی خواهد داشت نیز برای معامله‌گران بسیار حائزاهمیت است. بر این اساس به‌نظر نمی‌رسد که بازار ریزش قابل‌توجهی را متحمل شود. اصلاحات مقطعی هم در بازار با توجه به مواردی نظیر نرخ سود بانکی و اخبار و حواشی در صنایع متعدد همانند قطعی گاز، قیمت‌گذاری دستوری و غیره قابل پیش‌بینی است. اکنون شرایطی نیست که نگرانی بابت ریزش ایجاد شود؛ مگر اینکه اتفاقات خیلی خاصی را شاهد باشیم، در مقابل خیلی هم نمی‌توان به صعود بازار به‌صورت شدید امیدوار بود زیرا متناسب با اتفاقات واقعی، اقتصاد بازار در حال پیش‌خور کردن اخبار و صعود است.
روز گذشته نرخ دلار در معاملات بازار متشکل ارزی کشور دچار نوسانات کاهشی چشمگیری شد و به سطوح قیمتی کانال ۳۴ هزار تومانی بازگشت.
پیام امان به دلار تهران
پس از دیدار حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشور و جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجه اتحادیه اروپا، در حاشیه نشست بغداد-۲ در امان پایتخت اردن و صحبت این دو مقام مسوول در زمینه از سر‌گیری مذاکرات برجام، نرخ ارز در معاملات رسمی و غیررسمی بازار تهران دچار نوسانات کاهشی شد. در همین راستا نرخ هر برگ دلار بازار متشکل در ساعات پایانی بازار روز سهشنبه با حدود هزار و ۲۸۵ تومان کاهش نسبت به نرخ روز دوشنبه به رقم ۳۴ هزار و ۹۵۴ تومان رسید. اما بر اساس بررسی‌های به عمل آمده از روند نرخ سکه در معاملات بازار روز گذشته، افزایش قیمت جهانی اونس طلا مانع از کاهش نرخ سکه شده و روز گذشته قیمت این کالای سرمایه‌ای در نیمه دوم کانال ۱۸ میلیون تومانی به نوسان پرداخت.
افت چشمگیر دلار بازار متشکل
دیروز سهشنبه ۲۹ آذر ماه روند نرخ دلار در معاملات رسمی بازار ارز تهران دچار نوسانات کاهشی شد. هر برگ از این اسکناس آمریکایی نخستین معاملات صبح روز گذشته خود را با حدود ۲۰۰ تومان کاهش نسبت به نرخ روز دوشنبه در پله نخست کانال ۳۶ هزار تومانی آغاز کرد. در ادامه روز نوسانات کاهشی نرخ ارز مذکور ادامه یافت، اما در ساعات پایانی بازار روند نزولی دلار شیب بیشتری به خود گرفت و در نهایت با حدود هزار و ۲۸۵ تومان کاهش نسبت به نرخ روز پیشین در سطح قیمتی ۳۴ هزار و ۹۵۴ تومان به فعالیت روزانه خود پایان داد.
شنیده‌ها از هسته مرکزی بازار ارز در روز سهشنبه حاکی از آن است که قیمت اسکناس آمریکایی در معاملات غیررسمی بازار روز گذشته نیز با نوسانات کاهشی همراه بوده و با خروج از کانال ۳۹ هزار تومانی در سطوح قیمتی کانال پایین‌تر معامله شده است. کارشناسان ارزی عامل اصلی افت نرخ دلار را انتشار سیگنال‌های مثبت در زمینه مذاکرات هسته‌ای برجام می‌دانند. در ساعات پایانی دوشنبه اخباری از دیدار حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشور و جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجه اتحادیه اروپا در حاشیه نشست بغداد-۲ در امان پایتخت اردن منتشر شد که پس از آن گمانه‌هایی از بازگشت طرفین قرارداد برجام بر سر میز مذاکره مطرح شد. این گمانه‌ها با انتشار پیام توییتری مقام اروپایی شدت بیشتری به خود گرفت و سطح انتظارات مثبت میان فعالان بازار افزایش یافت. صفحه اینترنتی نشریه گاردین نیز دیروز در گزارشی از سیگنال مثبت ایران نسبت به قرارداد برجام خبر داد. برخلاف روند کاهشی نرخ‌ها در معاملات بازار ارز روز سهشنبه، قیمت سکه در این روز افزایشی بود. به عقیده کارشناسان، افزایش نرخ جهانی اونس طلا و به تبع آن افزایش نرخ حباب سکه طلا مانع اصلی کاهش قیمت سکه در روز گذشته بوده است. در نهایت قیمت هر قطعه سکه طلا در پایان معاملات روز گذشته با حدود ۵۰ هزار تومان افزایش نسبت به نرخ روز پیشین به رقم ۱۸ میلیون و ۸۵۰ هزار تومان رسید.
روز گذشته احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد با حضور در یک نشست خبری درباره مسائلی مانند میزان تحقق بودجه عمومی سال جاری، نوسانات ارزی و مشارکت اقتصادی با چین صحبت کرد. با وجود آنکه پرسش خبرنگاران چند روز پیش از نشست مذکور در اختیار روابط عمومی نهاد ریاست‌جمهوری قرا گرفته بود، احسان خاندوزی در پاسخ به پرسش« دنیای اقتصاد» مبنی بر چرایی انتفاع قابل توجه دولت از مسیر واریز مابه‌التفاوت قیمت عرضه و فروش خودرو در بورس کالا به خزانه دولت اظهار بی‌اطلاعی کرد.
شارژ بودجه از صندوق ارزی
سخنگوی اقتصادی دولت در جریان نشست به واریز ۱۱هزارمیلیارد تومان از صندوق توسعه ملی به حساب خزانه دولت با موافقت رهبری اشاره کرد و گفت: «با موافقتی که رهبر معظم انقلاب انجام دادند، تا روز گذشته که اعداد و ارقام خزانه‌داری کل کشور را اخذ کردم، ۱۱هزار میلیارد تومان از صندوق توسعه ملی به حساب خزانه دولت واریز شده و طبق تخصیصی که سازمان برنامه و بودجه به وزارت اقتصاد ارسال کرده است، صرف عقب‌افتادگی طرح‌های عمرانی خواهد شد که در نوبت دریافت تخصیص اعتبار از خزانه‌داری بودند و همچنین جا دارد از رهبری به‌دلیل موافقت دیگری نیز تشکر کنم و آن هم اجازه تهاتر نفت برای پیشبرد پروژه‌های ریلی و ترانزیتی کشور است.»
بازگشت به ریل انضباطی؟
در روزهایی که نوسانات نرخ ارز، جهش قیمت خودرو و مسکن انتظارات تورمی را تغییر داده است، وزیر اقتصاد معتقد است اقتصاد کشور به ریل انضباط بازگشته است. او در این زمینه گفت: «رهاشدگی در برخی سیاست‌های پیشین موجب شده بود که موتورهای خلق تورم چه در عرصه پولی و بانکی کشور و چه در عرصه بی‌انضباطی‌های مالی دولت بسیار جدی فعال باشد. بنابراین امر انضباط‌بخشی نیازمند یک حرکت تحول‌گرایانه برخلاف مسیر و جریانی بود که سال‌های قبل وجود داشت.» او همچنین در زمینه عملکرد مالی دولت در ۸ماه گذشته گفت: «۵/ ۸۰درصد منابع عمومی بودجه امسال محقق شده است که نسبت به آنچه در سال گذشته محقق شده بود، ۵۶درصد افزایش داشته است. همچنین تحقق درآمدهای نفتی و میعانات گازی ۳۶۱درصد نسبت به مدت مشابه پارسال رشد دارد و درآمدهای پایدار اعم از درآمدهای مالیاتی و گمرکی ۲/ ۶۷درصد رشد نسبت به مدت مشابه پارسال داشته است.
واگذاری شرکت‌های دولتی ۳۲همت بوده و میزان استفاده از تنخواه بودجه در ۸ماه سال۱۴۰۱ کمتر از ۷۸۰۰میلیارد تومان بوده که این رقم ۸۰ درصد کاهش نسبت به مدت مشابه سال گذشته را نشان میدهد.» در روزهای گذشته مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش عملکرد مالی دولت در ۴ماه نخست سال به واگذاری شرکت‌های دولتی اشاره کرد و در این زمینه نوشت: «تحقق منابع حاصل از واگذاری شرکت‌های دولتی و سایر واگذاری‌ها در ۴ماه سال۱۴۰۱ تقریبا صفر بوده است. در واقع تنها ۵۵میلیارد از ۷۱هزارمیلیارد تومان منابعی که از محل واگذاری‌ها در قانون بودجه۱۴۰۱ در نظر گرفته شده، محقق شده است. این مقدار از وصولی‌ها نیز مربوط به اقساط واگذاری دوره‌های گذشته است.» بنابراین واگذاری مذکور در ۴ماه ابتدایی سال رخ نداده و مربوط به ۴ماه دوم سال است.
برداشت ۱۱هزارمیلیارد تومانی
خاندوزی در پاسخ به پرسشی مربوط به چگونگی استفاده از منابع واریزی از صندوق توسعه ملی به خزانه دولت گفت: «با موافقتی که رهبر معظم انقلاب انجام دادند، تا روز گذشته که اعداد و ارقام خزانه‌داری کل کشور را اخذ کردم، ۱۱هزار میلیارد تومان از صندوق توسعه ملی به حساب خزانه دولت واریز شده و طبق تخصیصی که سازمان برنامه و بودجه به وزارت اقتصاد ارسال کرده است، صرف عقب افتادگی طرح‌های عمرانی خواهد شد که در نوبت دریافت تخصیص اعتبار از خزانه‌داری بودند و همچنین جا دارد از رهبری به‌دلیل موافق دیگری نیز تشکر کنم و آن هم اجازه تهاتر نفت برای پیشبرد پروژه‌های ریلی و ترانزیتی کشور است.»
او همچنین در این زمینه افزود: «اجرای این اجازه رهبر انقلاب نیازمند این است که دولت به شکل کاملا دقیق و شفافی آیین‌نامه مربوط به نحوه استفاده از روش تهاتر نفت برای پیشبرد پروژه‌های ریلی و ترانزیتی را تنظیم و تدوین کند؛ چراکه یکی از پروژه های پیشرانی که می‌تواند واقعا منفعت‌های ملی و اقتصادی داشته باشد و تاثیر زیادی خواهد داشت این است که ما بتوانیم کریدورهای ریلی و ترانزیتی خودمان را تکمیل کنیم و این اصراری است که رئیس جمهور هم دارد تا بخش مهمی از این اتفاق در همین دولت سیزدهم رخ دهد.»
تکلیف کالابرگ چیست؟
در اردیبهشت سال جاری تغییر سیاست در زمینه تخصیص ارز ترجیحی موجب شد تا پرداخت یارانه‌ها نیز دستخوش تغییر شود. از همان روزهای ابتدایی مساله کالابرگ مطرح شد. فرم ابتدایی مطرح شده آن بود که قیمت کالاهای اساسی نسبت به سال مشخصی برای مثال سال۱۳۹۵ تثبیت و مابه‌التفاوت آن توسط دولت پرداخت شود. اواخر مهرماه سال جاری محسن زنگنه، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس از مختومه شدن پرونده کالابرگ الکترونیک خبر داد. او معتقد بود که موثر نبودن کنترل تورم فعلی با استفاده از این وسیله، نبود زیرساخت‌های لازم برای ارائه کالابرگ و همچنین نبود مانع قانونی برای اعطای یارانه نقدی موجب شده است تا اعطای یارانه به وسیله کالابرگ منتفی شود. با این حال خاندوزی در نشست مذکور درباره چگونگی ارائه کالابرگ گفت: «سیاست اعطای یارانه کشور خیلی بهینه نبود و ایرادهای جدی به آن وارد می‌شد؛ به این دلیل بود که از اردیبهشت‌ماه اعلام شد شیوه آن تغییر می‌کند و بعد از فراهم شدن زیرساخت‌ها، نحوه اعطای آن متفاوت خواهد شد. در یکی از استان‌ها دوره آزمایشی کالابرگ آغاز شده و وزارت تعاون وعده داده است بعد از یک ماه از اجرای آزمایشی برای همه اجرا می‌شود.»
نگرانی درباره شراکت بزرگ
در هفته‌های گذشته قرارداد اقتصادی چین و عربستان به‌دلیل تردید در زمینه تمایت ارضی ایران مناقشه‌برانگیز شد. با وجود قرارداد ۲۵ساله ایران و چین نگرانی‌هایی در این خصوص وجود دارد. وزیر اقتصاد در زمینه این نگرانی‌ها گفت: «سرمایه‌گذاری‌ها درخصوص چین و خرید ال‌ان‌جی هیچ ارتباطی با تفاهم‌ها با کشورهای دیگر ندارد و چین جزو تقاضاهای بزرگ بازار انرژی دنیا است و به‌رغم تحریم‌ها هنوز بخشی از نیازهای مصرفی خود را از ایران تامین می‌کند و در قرارداد ۲۵ساله و ۱۶قرارداد دیگر در سال۲۰۲۳ هم این امر سرعت خواهد گرفت. اگر امروز در حدود ۸ و نیم ماهی که از سال جدید می‌گذرد ۲۰میلیارد دلار تجارت با چین را پشت سر گذاشتیم، برای سال ۲۰۲۳ این اعداد فراتر خواهد رفت.» او در این زمینه تصریح کرد: « تفاهم ۲۵ساله بخشی از آن در حوزه انرژی است و بخش‌های دیگر هم غیر از انرژی دارد که امنیت انرژی که ایران برای چین نقش‌آفرینی می‌کند همچنان مورد تایید و تاکید طرف چینی است و در دیدار با معاون نخست‌وزیر صراحتا این در جلسه بیان شد. باید مسیرهای خود را سریع‌تر طی کنیم که عواید و منافع آن سریع‌تر به ثمر برسد.»
تصویر رشد اقتصادی از زبان وزیر
در نشست خبری مذکور وزیر اقتصاد درباره رشد اقتصادی کشور گفت: «در تابستان امسال رشد اقتصادی در بخش صنعت ۸/ ۷درصد، در بخش معدن ۷/ ۳درصد، نفت ۱۰/ ۴درصد، خدمات ۲/ ۴درصد رشد و در بخش کشاورزی به ۰/ ۸درصد رسید. مسیر رشد نقدینگی در کشور نشان میدهد که رشد آن از ابتدای دولت سیزدهم تاکنون سیر نزولی خود را بدون توقف ادامه داده است؛ به‌طوری‌که از نرخ رشد تورم از ۴۲/ ۸درصد در مهر سال گذشته به ۳۴/ ۳درصد در مهر امسال کاهش یافته است.» احسان خاندوزی با اشاره به نوسانات نرخ ارزی گفت: «موتور اصلی ایجاد تورم و کاهش ارزش پول ملی در حال کنترل است و برخلاف فضاسازی‌هایی که در برخی شبکه‌های اجتماعی صورت می‌گیرد حتی در حوزه سیاست‌های ارزی هم وضعیت درآمدهای ارزی دولت به‌دلیل رشد میزان کمی صادرات نفت در مهر و آبان ماه که به بیش از یک میلیون بشکه در روز رسیده و حتی نسبت به تابستان هم بیشتر بوده، نسبت به دولت گذشته بهتر است. مذاکرات برای استفاده از منابع ارزی بلوکه‌شده هم در جریان است که با ثمر رسیدن آنها می‌توان سیاست‌های بانک مرکزی با دست‌بازی و گشایش بیشتری سیاست‌های خود را دنبال کند.»
دانش سرمایه ارکا برای همراهان خود اخبار های بازار سرمایه را به صورت رایگان ارائه میدهد. مطالب بیشتر
بدون دیدگاه