زنگ بورس بورس قسمت چهارم (بازارهای مالی)

تعریف بازار مالی
بر اساس تعریف دومنیک سالواتوره بازار مکان و یا موقعیتی است که در آن خریداران و فروشندگان، کالا، خدمات و منابع را خرید و فروش می‌کنند. برای هر کالا، خدمت یا منبع که قابلیت معامله داشته باشد، بازاری وجود دارد. در واقع یک بازار می‌تواند محل مادی و فیزیکی باشد یا یک موقعیتی برای انجام معامله باشد.انواع بازار
در یک نگاه کلی و از نقطه نظر نوع دارایی‌ها، بازارها به دو نوع بازار دارایی های فیزیکی (واقعی) و بازار دارایی‌های مالی تقسیم می‌شود:
بازار دارایی‌های فیزیکی، بازاری است که در آن خریداران و فروشندگان به معامله دارایی‌هایی که ماهیت واقعی و فیزیکی دارند (مانند اتومبیل، املاک و مستغلات، و وسایل منزل) مبادرت می ورزند اما دارایی های مالی این گونه نیستند و اساساً برخی از آن ها ماهیت فیزیکی خارجی نیز ندارند و در نهایت در قالب یک اوراق بهادار خلاصه می شوند.

بازار مالی
بازار مالی  (Financial market)  مهم‌ترین جزء نظام مالی است. بازارهای مالی بازارهایی هستند که در آنها دارایی های مالی مبادله می شوند. دارایی    های مالی دارایی هایی همانند سهام و اوراق قرضه هستند که ارزش آنها به ارزش تولیدات و خدمات ارائه شده توسط شرکت های منتشر کننده آنها وابسته است.

در دنیا مدل های مختلفی برای سرمایه گذاری وجود دارد. خرید دارایی های فیزیکی نظیر طلا، سکه، ارز و … یکی از راه های سرمایه گذاری می باشد. مسیر دیگر اما می تواند خرید دارایی های مالی باشد. مزیت خرید دارایی های مالی نسبت به خرید دارایی های واقعی از دیدگاه اقتصادی این است که اولاً دارایی واقعی کالای مصرفی است نه وسیله پس‌انداز و سرمایه گذاری. دوم اینکه خرید دارایی های واقعی و بلااستفاده نگه داشتن آنها به امید گرانتر شدن در آینده به معنای بلااستفاده نگه داشتن منابع کشور است و ارزش افزوده ای ایجاد نمی کند. مگر آنگه از آن استفاده شود. مثل اینکه شخصی اتومبیل و یا خانه‌ای بخرد و آن را اجاره دهد. چند نوع از دارایی های مالی عبارتند از: سپرده های سرمایه‌گذاری در بانک ها، طرح های بازنشستگی که توسط صندوق های بازنشستگی ارایه می شود، انواع بیمه نامه های شرکت های بیمه و در نهایت اوراق بهادار قابل داد و ستد در بورس اوراق بهادار که توسط کارگزاران خرید و فروش می شود.

طبقه بندی بازارهای مالی
طبقه بندی بر اساس سررسید تعهدات مالی:
الف ) بازار پول ( Money market )
بازار پول بازار کم ریسکی است که قابلیت نقد شوندگی بالا دارد و به عنوان یک ابزار مالی کوتاه مدت می توان از آن نام برد. بانک‌ها ، اوراق تجاری ( پرداخت سود در فواصل زمانی مشخص  معمولا کمتر از یک سال)  و گواهی‌های سپرده  (که توسط بانک ها انجام می شود و کم ریسک ترین ابزار مالی بازار پول است)، موسسات مالی اعتباری ، کارگزاران و سرمایه‌گذاران همه جزو فعالان  بازار پول هستند که برای تامین نقدینگی و گردش سرمایه به وجود آمده‌اند.

الف ) بازار سرمایه ( Capital market )
بازار سرمایه پر ریسک‌تر است و  سرمایه‌داران با اهداف مالی بلند مدت (بیشتر از ۱ سال) در آن اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند. شرکت‌ها و سازمان‌های بسیاری وجود دارند که برای  تامین منابع مالی خود با مشکل مواجه می‌شوند اما می‌توانند از طریق شرکت‌های سرمایه‌گذاری، انتشار اوراق قرضه و سهام های عادی و ممتاز ، وام‌های بانکی و استفاده از تسهیلات بانک‌ها کمبود سرمایه‌شان را جبران کنند. بازار سرمایه نسبت به بازار پولی از تنوع و گستردگی بیشتری برخوردار است.
مهمترین کارکرد بازارهای مالی شامل بازارهای پول، سرمایه و بیمه در اقتصاد ملی، تجهیز منابع پس‌اندازی و هدایت آن به سوی فعالیتهای مولد اقتصادی است، ضمن آنکه تعیین قیمت وجوه و سرمایه، انتشار و تحلیل اطلاعات و توزیع ریسک اقتصادی نیز اغلب در شمار کارکردهای این بازارهاست.

طبقه بندی بازار سرمایه از نظر مرحله عرضه اوراق بهادار:
بازار دست اول (اولیه) ( primary market )
شرکت‌ها، مؤسسات و بنگاه‌های اقتصادی برای تأمین منابع مالی مورد نیاز خود به مبالغ هنگفتی نیاز دارند که اغلب این منابع را در مقابل واگذاری اوراق بهادار خود، به‌دست می‌آورند. واگذاری اوراق بهادار و تأمین اعتبار برای اولین بار در بازار دست اول انجام می‌شود. به عبارت دیگر در بازار دست اول، اوراق بهادار برای نخستین بار منتشر می‌شوند. براین اساس فروشنده اوراق بهادار در واقع همان ناشر اوراق بهادار است. در بازار اولیه شرکت های تامین سرمایه، مهمترین نقش را ایفا می‌کنند. از نقش آن ها می‌توان به پذیره‌نویسی و تعهد پذیره‌نویسی اشاره کرد. اگر پذیره‌نویسی، مبلغ سرمایه بالایی بخواهد، گاهی شرکت‌های تامین‌سرمایه باهم سندیکا تشکیل می دهند. یک نمونه از این بازار می تواند پذیره نویسی سهام یک شرکت سهامی عام باشد.

بازار دست دوم (ثانویه) ( Secondary market )
پس از عرضه اوراق بهادار در بازار اولیه و به منظور آن ‌که این اوراق بتوانند مورد دادوستد قرار گیرند، به بازار دیگری نیاز است که به آن بازار ثانویه اوراق بهادار گفته می‌شود. در این بازار، اوراق قابلیت دادوستد پیدا می‌کنند. وجود بازار دست دوم، صرفاً به این دلیل است که قابلیت نقدشوندگی اوراق بهادار منتشر شده در بازار دست اول را افزایش ‌دهد، ضمن این‌که شرایطی فراهم می‌آورد که قرض‌دهندگان و قرض‌گیرندگان در صورت لزوم به آسانی بتوانند تصمیمات سرمایه‌گذاری خود را تغییر داده، به فروش اوراق بهادار خریداری شده یا خرید اوراق بهادار دیگر اقدام نمایند. مهمترین نقش را در بازارهای ثانویه شرکت‌های کارگزاری بازی می‌کنند.
بورس ها نمونه ای از بازار ثانویه می باشند. در کل هر بازاری که معاملات دست دوم بیشتر و مستمری داشته باشد نشان دهنده قدرت آن بازار می باشد.

طبقه بندی بر اساس نوع دارایی
می‌توان بازار اوراق بهادار را به دسته‌های زیر تقسیم‌بندی کرد:
الف: بازار سهام: (stock market)
یک بازار سازمان دهی شده است که با هدف خرید و فروش سهام شکل گرفته شده است. یک نمونه این بازار می تواند بازارهای بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران باشد.
ب: بازار اوراق بدهی: ( Debt market )
در بازار بدهی، انواع اوراق بر اساس بدهی و در بازه های زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت معامله می‌شود. اوراق رهنی، اوراق مشارکت، اسناد خزانه اسلامی، گواهی سپرده و صکوک انواع مختلفی از اوراق بدهی شناخته شده می باشند. در این بازار، ابزارهای با درآمد ثابت (اوراق قرضه) در دو نوع اوراق بدهی بدون پرداخت دوره ای و اوراق بدهی با پرداخت دوره ای داد و ستد می شود.

ج: بازار ابزارهای مشتقه ( Derivative Market)
معاملات در این بازار نسبت به بازار نقدی سرعت و قدرت نقدشوندگی بیش‌تری دارد و هزینه کم‌تری در بازار ایجاد می کند. بازاری است برای معاملات ابزارهایی مبتنی بر دارایی‌های مالی یا فیزیکی که از آن جمله می توان به اختیار معامله و قرارداد آتی اشاره کرد. یک نمونه این بازار می تواند قراردادهای زعفران بورس کالای ایران باشد.